در زمان بارداری بخصوص در سه ماهه سوم که وزن جنین زیاد میشود اغلب خانمها دچار تورم و ادم در اندامهای تحتانی و علائم و مشکلات ناشی از اختلالات وریدی میشوند. بطوریکه بیش از 80 درصد خانمها این مشکلات را تجربه میکنند.
علل بروز مشکلات وریدی در بارداری
- تغییرات در تعادل هورمونی: تغییر در هورمونهای درونریز در حین بارداری باعث کاهش قوام عضلات جداره عروق شده و موجب شل شدن وگشادی وریدها میگردد. در نتیجه زبانههای دریچه های لانه کبوتری موجود در وریدها به هم نمیرسند و نهایتا در جریان خون به سمت قلب اختلال ایجاد شده و خون در وریدهای پا جمع میگردد. تغییرات هورمونی همچنین میتوانند منجر به تسهیل و تسریع فرایند انعقاد خون شده و در وریدهای پا که سرعت جریان برگشتی خون به قلب کمتر است قطعات لخته خون تشکیل گردد.
- افزایش حجم خون: از آنجا که جنین کل نیازهای غذایی و اکسیژن خود را از سیستم گردش خون مادر اخذ میکند، لذا با رشد جنین حجم خون مادر و همچنین ریت قلبی وی افزایش میابد. بطور متوسط هر مادر بار دار حدود 40 درصد حجم خون افزایش یافته دارد. این افزایش حجم خون باعث اتساع عروق میگردد و سرعت و روانی جریان خون بخصوص در وریدها کند میشود.
- افزایش وزن: افزایش وزن جنین که در حین رشد مداوم ایجاد میگردد، موجب افزایش فشار بر عروق محوطه شکمی شده و این میتواند در بازگشت خون وریدی اندامهای تحتانی و لگنی به طرف قلب اختلال ایجاد نماید. در آخرین سه ماهه بارداری که وزن بچه به حداکثر میرسد، این فشار ناشی از وزن بالا میتواند حتی منجر به انسداد مکانیکی وریدهای لگن شود.
- در خانمهای بارداری که ریسک فاکتورهای اضافهای هم دارند، مثل: وجود زمینه ژنتیکی و ارثی اختلالات عروقی، چاقی و کمبود تحرک، تعدد موارد بارداری و مصرف سیگار، احتمال بروز مشکلات و بیماریهای جدی حاد و مزمن وریدی به مراتب افزایش مییابد..
اختلالات معمول وریدی در خانمهای باردار و علائم و نشانه های آن
- احساس ناخوشی و ناراحتی در پاها: در بسیاری موارد مشکلات عروقی به صورت ناراحتی های مختلف مثل خستگی پاها، تورم، مورمور شدن، درد و همچنین تغییراتی در ظاهر پوست بروز میکند که در موارد زیادی پس از زایمان این علایم به تدریج بهبود میابند. اما در برخی موارد هم ممکن است مشکلات پیچیده تر شده و زخم و آسیبهای جدی ایجاد شده و اگر درمان نگردند بیماریهای مزمن وریدی را در آینده به دنبال داشته باشند.
- ادم و تورم شدید پاها: ادم یا تورم پا، عارضه بسیارشایعی در دوران بارداری است. منشا آن بهم خوردن تعادل هورمونی است که باعث شل شدن عضلات جداره وریدها شده و همزمان افزایش حجم خون و فشار مکانیکی بر عروق در ناحیه شکم، موجب جمع شدن و احتقان خون در وریدهای تحتانی شده و متعاقب آن نشط مایع خون به فضای میان بافتی منجر به ادم گسترده در پاها میگردد.
- وریدهای عنکبوتی: وریدهای کوچک گشاد شده ای هستند که به شکل لکه های آبی-بنفش در سطح پوست و اغلب در سطح داخلی قسمت پایین پاها و رانهای بیمار ایجاد شده و همچنین ممکن است بر روی حفرات زانو و مچ پا بروز کنند. ظاهر شدن عروق عنکبوتی میتواند هشداری برای بروز واریس در آینده باشد.
- واریس وریدی: وریدهای سطحی به رنگ آبی و به شکل پر پیچ و خم و گره دار در سطح پوست ظاهر میگردند. گرچه این وضع در همه قسمتهای بدن ممکن است اتفاق بیفتد اما اغلب در پاها ایجاد میشود. این عروق علیرغم شکل ظاهریشان میتوانند بدون درد باشند. این عروق واریسی اغلب اما نه همیشه، بعد از زایمان محو میشوند.
پیشگیری و درمان مشکلات عروقی در خانمهای باردار
مشکلات عروقی در زمان بارداری را بایستی خیلی جدی گرفت. خانمهای بارداری که دچار علایم اختلالات وریدی میشوند بایستی جهت درمان با پزشک زنان و یا متخصص عروق مشورت کنند.
جورابهای فشارنده طبی: اساس پیشگیری و درمان مشکلات عروقی در زمان بارداری؛ استفاده از جورابهای فشارنده طبی است. استفاده از این جورابها به همراه تحرک و ورزش میتواند موجب بهبود عملکرد پمپ عضلانی پاها شده و گردش خون را بهبود بخشد. با استفاده ا ز این جورابها: تورم، درد، خستگی و احساس ناخوشایند در پاها به سرعت رو به بهبودی میگذارد. پوشیدن جورابهای فشارنده طبی همچنین از بروز و گسترش وریدهای واریسی که یک اختلال ناخوشایند و در موارد پیشرفته همراه با درد و خارش و تغییر رنگ و زخمهای پوستی است؛ جلوگیری میکند.
اختلالات وریدی ایجاد شده در دوران بارداری بلافاصله بعد از تولد نوزاد، بهبود نمیابد و معمولا مدت زمانی طول میکشد تا وضعیت عروقی پاها به حالت اولیه برگردد. لذا توصیه میشود پوشیدن جوراب حداقل تا شش هفنه پس از زایمان ادامه یابد.
اقدامات دیگر: علاوه بر پوشیدن جوراب اقدامات زیر هم میتواند به سرعت بهبود عملکرد عروق کمک کند:
- تحرک و ورزش: بطور کلی در نظر داشته باشید که پاهای متحرک از پاهای کمتحرک سالمتر هستند. از نشستن و ایستادن طولانی پرهیز نمایید. سعی کنید مرتب فعال و پرتحرک بوده و حتیالامکان ورزش کنید(پیادهروی؛ دویدن؛ شنا و ..)
- نوشیدن مایعات فراوان: جذب مایعات فراوان در جریان خون میتواند موجب رقیق شدن فاکتورهای انعقادی و بهبود گردش خون گردد.
- بالا نگهداشتن و استراحت دادن پاها: در هنگام شب و ساعاتی در روز که استراحت میکنید دراز کشیده و با قرار دادن بالشی در زیر پاها آنها را در سطح بالاتر از بدن قرار دهید.
- پوشیدن کفشهای راحتی و مناسب: کفشهای تنگ میتوانند با اعمال فشار نامناسب به وریدهای روی پا موجب انسداد مسیر برگشت خون و ایجاد تورم و التهاب در قسمتهای کف و روی پا شوند.
- خنک نگه داشتن پاها: از آنجا که گرما باعث انبساط و شل شدن وریدها میشود لذا از قرار گرفتن در معرض تابش نورخورشید و محیطهای گرم مثل حمامهای بخار و سونا پرهیز نمایید.
مطالعات کلینیکی ثابت کرده اند که پوشیدن جورابهای فشاری در خانمهای باردار علایم ومشکلات زیر را بهبود میبخشند:
- باعث بهبود عملکرد پمپی وریدها میشوند.
- باعث کاهش قابل توجه شکایات بیمار در زمینه درد، تورم و احساس سنگینی در پاها میگردند.
- اثر قابل توجهی بر روی بهبود فشارخون ارتواستاتیک دارند.
- اثر بسیار مثبتی در کاهش تهوع، استفراغ، و سرگیجه در خانم های باردار دارند.
