نحوه عملکرد جوراب های فشارنده طبی
جورابهای فشارنده طبی از طریق اعمال و توزیع مناسب و دقیق فشار معین در قسمتهای مختلف پا عمل میکنند. فشار وارد شده از انتهای اندام به سمت مرکز به تدریج کاهش میابد تا هدایت جریان خون به طرف وریدهای مرکزی و قلب براحتی مقدور باشد. بطوریکه فشار در قسمت قوزک پا بیشترین مقدار بوده و در قسمتهای بالای ران کمترین میزان را دارد. این قاعده در مورد تمام انواع پوشاک فشارنده از انواع جورابهای زیر زانو تا بالای ران و جوراب شلواری ها و آستینهای طبی صدق میکند. برخلاف جورابهای فشارنده طبی، جورابهای ساپورت و ساق و غیره، دارای فشار غیر استاندارد و یکنواخت بوده واثر بالینی مثبت و منفعت طبی نداشته و به هیچ عنوان توصیه نمیشوند.
جورابها و دیگر پوشاک فشارنده طبی وقتی اثر درمانی خود را بطور کامل و صحیح اعمال میکنند که دقیقا بصورت فیت و قالب اندام بوده و سایز و اندازه آنها بدرستی انتخاب شده باشد. بطوریکه مثل پوست دوم روی سطح پوست اندام بچسبند. با این وضعیت ممکن است در اوایل استفاده احساس فشردگی و تنگی پوشاک برای بیمار کمی ناخوشایند باشد، اما بزودی فرد استفاده کننده، به فشار مناسب و آرمش بخشی که توسط این پوشاک بر روی اندامش ایجاد میشود، چنان عادت میکند که اصلا تمایل ندارد آن را خارج کرده واین حس مطلوب را ازدست بدهد. کارکنان و تکنسین های آموزش دیده در مراکز و کلینیکهای ارائه دهنده جوراب و دیگر پوششهای فشارنده طبی، بایستی قسمتهای مختلف پا یا دیگر اندام را با دقت تمام اندازه گیری کنند تا بتوانند پوشاک مورد نیاز را بصورت کاملا مناسب آناتومی اندام شما انتخاب نموده و ارائه دهند.
پوشاک فشارنده طبی، وریدها و سیستم لنفاتیک ضعیف و مختل شده در اثر شرایط مختلف پاتولوژیکی را تقویت نموده و عملکرد آنها را بهبود میبخشند.
دامنه کاربرد جوراب های فشارنده طبی
جورابها و آستین های فشارنده طبی جهت پیشگیری و درمان طیف گسترده ای از اختلالات عروق وریدی و سیستم لنفاتیک کاربرد دارند. این پوشاک اساس و پایه درمان انواع بیماریهای ورید (Venous Disorders)، ورم لنفاوی Lymphoedema))، تورم بافت چربی Lipoedema)) و پیشگیری از ترومبوز و آمبولی در وریدهای محیطی میباشند.
بیماریهای ورید (Venous Disorders)
ورید ها یا سیاهرگها بخشی از سیستم گردش خون هستند که وظیفه برگشت خون از اندامها و بافتهای محیطی به قلب را به عهده دارند. وریدهای سطحی که درتمام سطح بدن وجود دارند خون را از عروق مویرگی گسترده شده در تمام بافتها دریافت کرده و از طریق وریدهای عمقی که در لابلای عضلات اندامها قرار دارند خون را به سمت قلب هدایت میکنند. فرایند انتقال خون از طریق سیستم وریدی به قلب، یک فرایند انفعالی بوده و عوامل متعددی در انجام صحیح و کامل آن موثرند. ازجمله این عوامل میزان کشسانی و قدرت ارتجاعی جداره وریدها ست که نقش بسیار مهمی در ایجاد فشار لازم جهت پیش راندن خون در طول رگ را ایجاد مینماید.همچنین وجود دریچه های یکسو کننده جریان خون موسوم به دریچه های لانه کبوتری در طول جداره داخلی وریدها، نقش موثری در جلوگیری از عقب گرد خون ناشی از وزن، در سیستم وریدی اندامهای تحتانی دارند. عامل دیگر انقباض و انبساط عضلات حرکتی موجود در کنار وریدهای عمقی اندامها میباشد که در هنگام فعالیتهای حرکتی معمول روزانه و نیز حین انجام ورزش با اعمال فشار مکانیکی به جدار وریدهای عمقی موجب تسریع حرکت جریان رو به قلب خون میشوند. بروز هرگونه اختلال در هریک از این عوامل میتواند منجر به کاهش عملکرد انتقال خون در وریدها گردد. شرایط پاتوفیزیولوژیک مختلفی میتواند باعث ایجاد انواع اختلالات وریدی به شرح زیر گردند:
- وریدهای عنکبوتی: وریدهای عنکبوتی یا به نام علمی تلانژکتازی(Telangectasia) عروق باریک و ظریف و کوچک و پیچ و تاب خورده ای هستند که روی سطحی ترین لایه پوست (معمولا پا) ظاهر میشوند. هریک از این رگها چند سانتی متر بیشتر طول ندارند ولی ممکن است به تعداد زیاد و به شکل تار عنکبوت در نقاط مختلف پوست ظاهر شوند. رنگ این رگها در ابتدا قرمز روشن است ولی با افزایش سایز و قطر به رنگ آبی ملایم در می آیند. این رگها بخودی خود خطرناک نیستند و مشکلشان فقط ظاهر نازیبا است. اما البته ظهور این رگها در پوست پا نشاندهنده شروع بیماریهای مزمن وریدی بوده و میتوانند هشداری برای ابتلا به واریس تلقی گردند.
تخمین زده میشود حدود 60 درصد افراد در همه جوامع دچار این ضایعات باشند. شیوع ورید عنکبوتی در خانمها بیشتر است و اغلب خانمها تجربه مشاهده آن را در پوست پاهای خود دارند. در خانمهای بار دار هم اغلب این شکل اختلالات وریدی مشاهده میگردد.
- وریدهای واریسی: واریس به وضعیتی اطلاق میشود که وریدهای درشت پا به شکل پیچ و تاب خورده و نامنظم در زیر پوست پاها متورم گشته و بیرون زده است. دلیل ایجاد چنین وضعیتی این است که دریچه های لانه کبوتری نارسا شده و عملکرد خود را از دست داده اند و لذا در جریان خون وریدی به طرف قلب اختلال ایجاد شده و خون در این وریدها تجمع پیدا کرده و عروق متسع و متورم میشود. مبتلایان به واریس احساس خستگی و درد و مورمور شدن در پاها دارند و همچنین ممکن است در قسمت مفصل مچ پا تورم ایجاد شود. این علایم در ساعات عصر و پس از ایستادن یا نشستن زیاد و نیز در هوای گرم بیشتر رخ میدهد. بسیاری از خانمها در زمان بارداری اولین بار ابتلا به واریس را تجربه میکنند.
- نارسایی مزمن وریدی Chronic Venous Insufficiency (CVI): در شرایطی که وریدها کارایی و کارامدی خود را از دست داده و فرایند بازگشت خون به قلب دچار اختلال میگردد، مثل شرایط ایجاد شده در واریس، ادامه این شرایط منجر به تجع خون در وریدها و متعاقب آن نشط مایع خون از جدار عروق به بافتهای اطراف گشته و موجب تورم و ادم در قسمتهایی مثل مچ پاها میگردد. همچنین تغییراتی ممکن است در سطح وظاهر پوست ایجاد شود. این تظاهرات پوستی به شکل لکه های قهوه ای رنگ (Pigmentation)، اسکارهای سفید یا کمرنگ شده آتروفیک،(Atrophie blanche)، اختلالات التهابی پوستی (eczema) و سخت شدن و شاخی شدن لایه زیرجلد در زمینه ادم(lipodermatosclerosis) بروز مینمایند.ظهور چنین علایمی نشاندهنده طولانی شدن و مزمن شدن اختلالات گسترده وریدی بوده و چنین بیمارانی مبتلا به نارسایی مزمن ورید یا CVI میباشند.
- زخم پای وریدی (Venous leg ulcer) یا (Ulcus Cruris Venosum): زخم پای مزمن طبق تعریف زخمی است که در قسمت انتهایی پاها ایجاد شده و تا بیش از دو هفته بهبود پیدا نمیکند. این زخمها ممکن است دردناک و با خارش و ترشح همراه باشند. حدود 1 درصد مردم در جوامع غربی مبتلا به زخم حاد پا میباشند. علل مختلف از جمله اختلالات وریدی، شریانی، دیابت و دیگر عوامل میتوانند منجر به بروز چنین زخمهایی شوند. اما شایعترین علت آن (حدود 60 تا 80 درصد) مربوط به بیماریهای مزمن وریدی هستند. ظهور چنین زخمهایی در وضعیتهای خیلی پیشرفته و گسترده نارسایی وریدی مزمن رخ میدهد.
- ترومبوز(لخته خون) در وریدهای پا ((Leg vein thrombosis: عوامل مختلفی از جمله آسیب جداره عروق میتوانند باعث بروز ترومبوز یا لخته خون در وریدها گردند که ممکن است مسیر جریان خون را مسدود سازند و نیز در صورت حرکت قطعات لخته در جریان برگشتی خون به قلب میتوانند تبدیل به آمبولی ریوی خطرناک و کشنده گردند. ترومبوز معمولا در وریدهای قسمتهای مختلف پا(ران، قسمتهای تحتانی پا، وریدهای پشت زانو و قسمت مچ پا) رخ میدهد. ایجاد ترومبوز در وریدهای سطحی(Thrombophlebitis) و در وریدهای عمقی Deep Vein Thrombosis (DVT) اطلاق میشود. اختلالات واریسی و نارسایی های مزمن وریدی از علل مهم بروز ترومبوز در وریدها میباشند.
- التهاب وریدی :Vein inflammation (Phlebitis) التهاب جداره عروق وریدی در اثر عوامل مختلف شامل آسیبهای مکانیکی (مثل ضربه فیزیکی و یا ورود سوزن و کاتتر به درون ورید) و یا آسیبهای شیمیایی (مثل تزریق انواع داروهای محرک) و همچنین به دلایل نارساییهای وریدی و واریس ممکن است رخ دهد. التهاب ورید در صورت عدم درمان میتواند منجر به بروز ترومبوز وسیع شود.
ورم لنفاوی یا لنف ادم Lymphoedema
ورم لنفاوی عبارت است از تورم طولانی مدت و مزمن اندامها(دست یا پا) به علت عدم توانایی سیستم لنفاوی جهت تخلیه کافی و مناسب مایع لنف از بافت. شبکه لنفاوی بخشی از سیستم دفاعی بدن است. شبکه عروق لنفاوی مایعات میان بافتی را جمع آوری نموده و انواع ترکیبات شیمیایی موجود درآن از قبیل پروتئین های خون، اسیدهای چرب،ماحصل فعالیتهای متابولیک و التهابی را تفکیک و دفع مینمایند. مایعی که از این طریق جمع آوری و دفع میشود مایع لنف نامیده میشود. در صورت وجود هرگونه اختلال در عروق لنفاوی، مایع لنف در بافتها تجمع حاصل کرده و منجر به تورم بافت، عمدتا در دستها و پاها میگردد. بیماری ورم لنفاوی ممکن است مادرزادی بوده و یا در طول زندگی برای بیمار رخ دهد. لنف ادم مادر زادی یا لنف ادم اولیه در اثر نقص در تشکیل شبکه عروقی یا غدد لنفاوی در دوران جنینی رخ داده و علایم بیماری ممکن است بلافاصله پس از تولد و یا مدتی بعد بروز نماید. در لنف ادم اکتسابی یا ثانویه عروق و غدد لنفاوی مشکل ذاتی ندارند، لیکن در اثر بروز عواملی مثل: آسیبهای فیزیکی، رادیوتراپی، بیماریهای بدخیم وانواع تومور، اعمال جراحی برداشت غدد لنفاوی و برخی از بیماریهای التهابی پوست رخ میدهند.
لیپو ادم Lipoedema
لیپو ادم به تجمع و تورم نامناسب وغیرطبیعی بافت چربی در برخی از نواحی بدن اطلاق میشود. در بیماران مبتلا به این اختلال، یک عدم تناسب واضح بین تنه و اندامهایشان دیده میشود. لیپو ادم معمولا بصورت متقارن بروز میکند. رسوب بافت چربی اغلب در نواحی باسن و قسمتهای فوقانی و تحتانی پاها و در موارد کمتر دربازو و دستها بروز میکند. علت بروز این بیماری هنوز به روشنی مشخص نشده، اما علل اختلالات ژنتیکی و هورمونی برای آن ذکر شده و اختصاصا در خانمها دیده میشود. وجه مشخصه اغلب این بیماران مشاهده حجم عظیم ونامتناسب چربی در نواحی باسن و بالای ران و اطراف زانوهاست. پوست این بیماران نسبت به فشار و لمس بسیار حساس بوده و با ملایمترین ضربات نیز ممکن است کبود شود. این بیماری را بایستی از چاقی تفکیک نمود. در چاقی توزیع چربی در تمام قسمتهای بدن بصورت متناسب رخ میدهد. همچنین بیماری لیپو ادم بر خلاف چاقی اصلا تحت تاثیر تغذیه نبوده و با تغییر رژیم غذایی کنترل نمیشود.
در تمام انواع بیماریها و اختلالات فوق اساس درمان اولیه، بر پایه وارد آوردن فشار کنترل شده خارجی بر قسمتهای مختلف اندام مورد نظر میباشد. میزان و نحوه فشار مورد نیاز برای هریک از شرایط پاتولوژیک ذکر شده متفاوت بوده و توسط پزشکان متخصص مربوطه تعیین میگردد. چهار سطح یا کلاس فشار توسط متخصصین تعریف و استاندارد شده و انواع جورابها و دیگر پوشاک فشارنده طبی در چهار گروه فشاری مذکور برای انواع بیماریها با وضعیت و شدت های مختلف تهیه و ارائه میشوند.
