سیستم عروقی Vascular System The
سیستم یا شبکه عروقی بستری است برای گردش خون در بدن به منظور حمل و انتقال اکسیژن؛ دی اسید کربن؛ مواد غذایی؛ هورمونها؛ سلولهای خونی و مایعات در کلیه قسمتهای بدن. سیستم عروقی مشتمل است بر: شبکه شریانها؛ شبکه وریدها و شبکه عروق لنفاوی.
- سیستم شریانی به کمک شبکه گسترده شریانهای بزرگ و متوسط و کوچک و مویرگهای محیطی خون غنی از اکسیژن را به تمام اندامها و بافتها و سلولها انتقال میدهد.
- سیستم وریدی خون حاوی غلظت بالای دی اکسید کربن را از طریق وریدهای سطحی و عمقی اندامها به وریدهای بزرگ مرکزی و نهایتا قلب و ریه ها هدایت و منتقل مینماید.
- سیستم لنفاتیک از یک شبکه گسترده عروق لنفاوی تشکیل شده که کار آن انتقال مایع لنف حاوی سموم، مواد شیمیایی زاید و برخی انواع پروتیینها به صورت مستقیم به قلب میباشد.
سیستم وریدی
یک فرد بزرگسال با اندام معمولی حدود 6-4 لیتر خون در سیستم گردش خون خود دارد که تقریبا 1500 مرتبه در روز در طول مسیر شبکه عروقی پمپاژ شده و گردش میکند. این بدان معنی است که روزانه حدود 7000 لیتر خون از طریق شبکه وریدی به قلب برمیگردد. به این ترتیب سیستم وریدی وظیفه سخت و سنگینی را به عهده دارد. مخصوصا وقتی به این نکته توجه کنیم که دراندامهای تحتانی لازم است حجم خون برخلاف جهت فشار ناشی از وزن به سمت قلب حرکت کند.
آناتومی و ساختمان سیستم وریدی. وریدهای سطحی و وریدهای عمقی
مویرگهای وریدی گسترده شده در تمام اندامها و بافتها به شاخه های بزرگتر وریدی موسوم به وریدهای سطحی متصل میگردند.
- وریدهای سطحی در بافت های زیر جلدی مابین لایه خارجی پوست و عضلات قرار گرفته اند و حجم خون وریدی مویرگهای بافتهای سطحی را جمع آوری کرده و به وریدهای عمقی انتقال میدهند.
- وریدهای عمقی مابین عضلات اندامها واقع شده و وظیفه انتقال جریان خون به قلب را به عهده داشته و اینکار را به کمک فعالیت انقباضی عضلات اندامهای اطراف خود انجام میدهند.
- ورید های ارتباطی یک سری وریدهایی هستند که اتصال بین وریدهای سطحی و عمقی را ایجاد مینمایند.
پمپ عضلانی پاها و دریچه های وریدی
از آنجا که فشار خون ناشی از عملکرد پمپی قلب در طول عروق شریانی کاهش یافته و در قسمتهای انتهایی شاخه های مویرگی شریانها، دیگرفشار چندانی وچود ندارد؛ لذا مهمترین مکانیسم انتقال خون بر خلاف جهت وزن در اندامهای تحتانی بدن؛ همانا سیستم پمپ عضلانی پاهاست که به کمک دریچه های وریدی این کار انجام میگردد.
در وریدهای عمقی در فواصل متعدد؛ دریچه های دو لتی هلالی شکل وجود دارند که از این طریق طول وریدها در فاصله مابین دو دریچه به قسمتهای مجزا تفکیک میشوند. این دریچه ها که به نام دریچه لانه کبوتری نامیده میشوند به شکلی قرار گرفته اند که حین فشرده شدن ورید توسط عضلات اندام جانبی؛ اجازه عبور جریان خون فشرده شده به سمت قلب را میدهند ولی هنگامیکه فشار عضلات کاهش یافته و ورید دوباره به حالت استراحت و غیر فشرده در می آید و خون به علت وزن به سمت پایین حرکت میکند، لتهای دریچه بسته شده و اجازه عبور خون در خلاف جهت قلب را نمیدهند. به این طریق این دریچه ها نقش سد مکانیکی را اعمال کرده وجریان خون با هربار انقباض عضلات پا به اندازه یک قطعه تفکیک شده طول وریدها را به سمت قلب طی میکند.
چرا تحرک برای ما حیاتی است؟
پمپ عضلانی پاها تنها زمانی که از عضلات استفاده میکنیم فعال میباشند. مثلا هنگام راه رفتن یا دویدن این عضلات مرتبا منقبض و منبسط شده و به وریدهای عمقی فشار وارد میکنند.
ایستادن یا نشستن مداوم و عدم فعالیت عضلات حرکتی پاها باعث کاهش عملکرد پمپی قلب و در نتیجه اختلال در انتقال خون وریدی اندام تحتانی به سمت قلب شده و در صورت ادامه این وضع به مدت طولانی و مهیا بودن شرایط دیگر منجر به نارسایی وریدی میشود که مشخصه آن مختل شدن عملکرد طبیعی و مناسب دریچه های لانه کبوتری وریدها بوده و در این شرایط جریان خون در وریدهای عمقی تحتانی پس زده شده و حجم زیادی از خون در وریدها انبار شده و منجر به اتصاع این عروق میگردد. نارسایی وریدی در این شرایط نقطه آغاز اختلالات وریدی متعدد دیگر نظیر وریدهای عنکبوتی؛ واریس؛ تورم وادم پاها و حتی شرایط خیلی وخیمتر شامل التهاب و تغییرات رنگ پوست و زخمهای پوستی میباشد.
سیستم لنفاوی
سیستم لنفاوی عبارت است از یک شبکه گسترده از عروق و عقدههای لنفاوی که نقش بسیاراساسی و مهمی در انتقال مایع لنف؛ عملکرد ایمنی؛ هموستاز، پاکسازی و فیلتر کردن خون دارد. سیستم لنفاوی در حقیقت واحد انتقال و بازیافت مواد زاید بدن میباشد و انواع سموم و ترکیبات حاصل از سوخت و ساز متابولیک و فعالیتهای التهابی و انواع پروتیینها وچربیهای موجود در مایعات میانبافتی و حفرات شکمی را منتقل میکند.
شبکه گسترده عروق لنفاتیک مایع لنف جمعآوری شده را از طریق مجرای لنفاتیک توراسیک در نقطه اتصال به ورید گردنی به جریان خون میریزند.
مایع لنف مایعی است که از داخل شبکه مویرگی شریانها تحت فشار هیدروستاتیک به فضای میانبافتی نشط کرده و حاوی پروتیین(با ابعاد کوچتر از آلبومین)؛ فیبرینوژن و دیگر فاکتورهای انعقادی؛ مولکولهای کوچک و یونهای موجود در سرم خون؛ لوکوسیتها؛ ایمونوگلوبولینها؛ چربیها به شکل شیلومیکرون؛ بقایای تخریب سلولی؛ محصولات جانبی متابولیسم بافتی و باکتریها میباشد.
جمعآوری مایع لنف توسط سینوسهای اولیه لنفاوی صورت میگیرد. این سینوسها؛ یک سری عروق تهبسته؛ دارای سوراخهای ریزی هستند که مایعات و ذرات ریز به ابعاد کوچکتر ازآلبومین قابل عبور از آنها میباشند. مایع لنف وارد شده در این شبکه عروقی ابتدایی سپس وارد شاخه های بزرگترعروق و سیستمهای جمعکننده میشوند. این عروق و شبکه های جمعکننده مجهز به دریچههای یکطرفه مشابه دریچههای لانهکبوتری وریدی میباشند که نقششان جلوگیری از بازگشت مایع به سمت بافت میباشد. همچنین در فواصل بین عروق لنفاوی، واحدهای عضلانی به نام لنفانژیون وجود دارد که با انقباض عضلات جدار این واحدها؛ مایع لنف در جهتی که دریچهها اجازه عبور میدهند، به سمت عقدههای لنفاوی حرکت میکند. در کل بدن صدها عقده لنفاوی وجود دارد.(عمدتا در اطراف گردن، اطراف رودهها، زیر بغل و کشاله ران). مهمترین وظایف عقدههای لنفاوی عبارتند از: انتقال ضایعات سلولی، تنظیم میزان پروتیین لنف، پاسخ ایمنی، بازیافت لنفوسیتها و انتقال مجدد آنها به گردش خون و بازجذب آب.
سیستم لنفاوی در شرایط سالم و طبیعی روزانه حدود ده لیتر مایع میانبافتی را برداشت و منتقل میکند. درشرایطی که اختلال و انسداد در شبکه عروق لنفاوی ایجاد شده و سیستم لنفاوی دچار نارسایی گردد و یا زمانی که میزان ترشح و تولید مایع در فضای میانبافتی بیشتر از ظرفیت جذب آن توط سیستم لنفاوی باشد، مایعات اضافی در فضای بین سلولی بافتها تجمع حاصل کرده و تورم و ادم دراندام رخ میدهد. این اختلال لنف ادم نامیده میشود.
